Wybory to jeden z fundamentów demokracji. W dniu głosowania każdy obywatel ma prawo wyrazić swoją wolę przy urnie wyborczej, zaznaczając preferowanego kandydata lub partię. Jednak nawet najlepiej przygotowane wybory nie gwarantują tego, że każdy głos zostanie uznany za ważny. Co roku w Polsce dochodzi do tysięcy przypadków, w których karty do głosowania są unieważniane z powodu źle postawionego znaku. Najczęstszy błąd? Zamiast “X” wyborcy stawiają “V” – nie zdając sobie sprawy, że ich głos przez to przepada. Jak głosować poprawnie i nie zmarnować swojego prawa wyborczego?
1. Czym jest „ważny głos”?
W polskim prawie wyborczym obowiązują jednoznaczne zasady dotyczące tego, jak powinien wyglądać ważny głos. Aby głos został uznany, wyborca musi w odpowiedniej kratce przy nazwisku kandydata (lub nazwie komitetu) postawić znak „X”. Zgodnie z ustawą, „X” to co najmniej dwie linie przecinające się w obrębie kratki. Oznacza to, że znak musi mieć charakter krzyżyka, nie może to być kreska, punkt, kółko, ani litera „V”.
2. Błąd, który kosztuje demokrację
W ostatnich latach, szczególnie podczas wyborów samorządowych, parlamentarnych oraz prezydenckich, obserwatorzy odnotowują wyraźny wzrost liczby nieważnych głosów. W części przypadków przyczyną jest niezdecydowanie wyborców i pozostawienie pustej kratki. Jednak spora część głosów zostaje unieważniona z powodu… użycia niewłaściwego znaku. Wielu Polaków błędnie sądzi, że zaznaczenie kandydata znakiem „V” (czyli tzw. „ptaszkiem”) oznacza poparcie, podobnie jak w wielu innych sytuacjach życiowych – np. w formularzach lub ankietach. Niestety, komisje wyborcze muszą trzymać się litery prawa: tylko „X” ma moc prawną.
3. Skala problemu
Podczas wyborów parlamentarnych w 2023 roku odnotowano ponad 200 tysięcy nieważnych głosów. W dużej części przypadków powodem był nieprawidłowy znak w kratce. Dla porównania – tyle głosów mogłoby zdecydować o wyniku wyborów w niejednym okręgu. Partie polityczne, instytucje publiczne oraz media coraz częściej zwracają uwagę na ten problem. W przeszłości Państwowa Komisja Wyborcza (PKW) przygotowywała specjalne kampanie informacyjne, ale mimo to wielu obywateli wciąż popełnia ten sam błąd.
4. Instrukcja: jak głosować, by Twój głos się liczył
Aby mieć pewność, że Twój głos zostanie zaliczony, należy postępować zgodnie z poniższymi zasadami:
Na karcie do głosowania wybierz JEDNEGO kandydata lub JEDNĄ listę komitetu wyborczego (w zależności od rodzaju wyborów).
Znajdź kratkę po lewej stronie nazwiska lub nazwy.
W kratce postaw wyraźny znak „X” – czyli dwie przecinające się linie. Może to być klasyczny krzyżyk, ukośny lub prosty, ale MUSI spełniać warunek przecięcia linii w kratce.
Unikaj stawiania znaku „V” – nawet jeśli wydaje się to intuicyjne.
Nie zaznaczaj więcej niż jednej kratki – w przeciwnym razie Twój głos będzie nieważny.
Nie dopisuj niczego na karcie, nie zamazuj jej, nie skreślaj nazwisk.
Oddaj kartę komisji w taki sposób, by nie była pognieciona ani uszkodzona.
5. Czym różni się „X” od „V”?
Choć z pozoru „X” i „V” mogą wyglądać podobnie – oba są przecież zbudowane z dwóch kresek – to jednak tylko jeden z nich spełnia kryteria ważnego głosu. Znak „X” musi się składać z dwóch kresek, które się przecinają, tworząc wyraźny krzyż. Natomiast „V” to tylko zbliżone linie, które się nie przecinają – przypominają „ptaszek” i nie spełniają warunków określonych przez PKW. Komisje mają obowiązek ściśle stosować przepisy, więc nawet jeśli intencja wyborcy jest jasna, głos z „V” będzie unieważniony.
6. Głos nieważny a protest wyborczy
Wielu obywateli nie zdaje sobie sprawy, że popełniając taki błąd, nie ma możliwości jego naprawienia. W lokalu wyborczym można poprosić o nową kartę tylko wtedy, gdy stara jest uszkodzona lub źle wydrukowana. Jeśli jednak wyborca sam zaznaczy niewłaściwy znak, a potem się rozmyśli – nie może już oddać nowej karty. Po wrzuceniu do urny głos jest nieodwracalny. Co więcej, protest wyborczy w takiej sytuacji nie przyniesie skutku, ponieważ komisje działają w granicach prawa. Intencje wyborcy nie mają znaczenia – liczy się wyłącznie zgodność z przepisami.
7. Jakie działania podejmuje PKW?
Państwowa Komisja Wyborcza oraz samorządy podejmują różne inicjatywy edukacyjne. W kampaniach społecznych, spotach radiowych i telewizyjnych, a także w szkołach czy urzędach pojawiają się instrukcje pokazujące poprawny sposób głosowania. PKW przygotowuje również specjalne broszury, plakaty i animacje, które mają ułatwić obywatelom zrozumienie zasad. Niestety, skuteczność tych działań wciąż jest ograniczona. Wiele osób nie zapoznaje się z instrukcjami, a część nieświadomie przenosi swoje przyzwyczajenia z innych formularzy na kartę wyborczą.
8. Apel do młodych i starszych
Problem dotyczy zarówno młodych wyborców, którzy głosują po raz pierwszy, jak i seniorów, którzy mogą mieć trudności ze wzrokiem lub nie są na bieżąco z zasadami. Dlatego tak ważne jest, by rodziny, nauczyciele, media i lokalne społeczności wspólnie promowały wiedzę o poprawnym głosowaniu. Wystarczy kilka sekund nieuwagi, by pozbawić się głosu, który mógłby zdecydować o wyniku wyborów.
9. Czy da się zmienić zasady?
Pojawiły się propozycje, by rozszerzyć definicję ważnego głosu i uznawać także inne znaki, jeśli nie budzą wątpliwości co do intencji. Jednak przeciwnicy takich rozwiązań wskazują na niebezpieczeństwo nadużyć i trudności interpretacyjne. Obecnie prawo jest jednoznaczne – tylko „X” jest uznawany za ważny znak.
—
Podsumowanie
W świecie, gdzie każdy głos się liczy, nie warto marnować swojego prawa przez drobne nieporozumienie. Choć znak „V” wydaje się intuicyjny, w polskim systemie wyborczym oznacza jedno – głos nieważny. Dlatego, zanim wrzucisz kartę do urny, upewnij się, że w kratce postawiłeś wyraźny znak „X”. To mały gest, który ma ogromne znaczenie dla demokracji.