Śmierć papieża Franciszka wstrząsnęła światem katolickim i szerzej — całym światem religijnym i politycznym. Przywódcy państw z całego globu zaczęli natychmiast organizować swoje wizyty w Watykanie, by oddać hołd papieżowi, który przez ponad dekadę pozostawał jednym z najważniejszych autorytetów moralnych i duchowych. Jednym z liderów, którego decyzja o nieobecności na pogrzebie wywołała największe poruszenie, jest prezydent Federacji Rosyjskiej — Władimir Putin.
Decyzja Putina, by nie pojawić się na ceremonii żałobnej, stała się szeroko komentowana na arenie międzynarodowej. W niniejszym artykule przeanalizujemy, jakie są przyczyny tej decyzji, jakie wywołała reakcje oraz jakie mogą być jej konsekwencje dla relacji Rosji ze Stolicą Apostolską i światem zachodnim.
Śmierć papieża Franciszka — kontekst światowy
Papież Franciszek zmarł w wieku 88 lat po długiej chorobie, której przebieg był od miesięcy przedmiotem spekulacji mediów. Jego pontyfikat naznaczony był otwartością, dążeniem do dialogu między religiami oraz podejmowaniem tematów społecznych i ekologicznych. Stał się papieżem bliskim ubogim, ale jednocześnie nie bał się krytykować wielkich potęg politycznych, w tym także Rosji pod rządami Putina.
Już w czasie wojny w Ukrainie papież niejednokrotnie nawoływał do pokoju, krytykując agresję i wzywając do natychmiastowego zawieszenia broni. Choć starał się zachować język dyplomatyczny, nie było tajemnicą, że Stolica Apostolska negatywnie ocenia działania Kremla.
W tym kontekście śmierć papieża Franciszka i organizacja uroczystości pogrzebowych stały się nie tylko aktem religijnym, ale także wydarzeniem o ogromnym znaczeniu politycznym.
Oczekiwania wobec światowych liderów
Tradycyjnie w przypadku śmierci papieża głowy państw, monarchowie i przedstawiciele rządów przybywają do Watykanu, by uczestniczyć w ceremonii żałobnej. Na pogrzebie Jana Pawła II w 2005 roku obecnych było ponad 200 delegacji państwowych, w tym prezydenci, premierzy i koronowane głowy. Uroczystość ta była największym zgromadzeniem przywódców na świecie w XXI wieku.
Po śmierci Franciszka oczekiwano podobnej frekwencji. Prezydenci Stanów Zjednoczonych, Francji, Niemiec, premier Wielkiej Brytanii, a także prezydenci wielu krajów Ameryki Południowej, Afryki i Azji zapowiedzieli swoją obecność. W tym gronie brak Putina od razu został zauważony.
Dlaczego Władimir Putin nie pojedzie na pogrzeb?
1. Stan stosunków Rosji z Watykanem
Relacje Rosji ze Stolicą Apostolską uległy znacznemu ochłodzeniu po rozpoczęciu inwazji na Ukrainę w lutym 2022 roku. Papież Franciszek wielokrotnie apelował o pokój, wskazując na tragiczne skutki wojny. Choć unikał jednoznacznego wskazywania winnych, w jego wypowiedziach coraz częściej pojawiały się odniesienia do „agresora” i „bezsensowności wojny”, co wielu interpretowało jako krytykę Kremla.
Dodatkowo Watykan starał się organizować misje pokojowe, które jednak nie spotykały się z pozytywnym odzewem ze strony Moskwy. Władimir Putin i jego administracja zaczęli postrzegać działania Stolicy Apostolskiej jako próbę wpływania na wewnętrzną politykę Rosji i wspieranie Zachodu.
2. Izolacja międzynarodowa
Po wybuchu wojny w Ukrainie Rosja znalazła się w coraz większej izolacji międzynarodowej. Sankcje gospodarcze, polityczne i dyplomatyczne ograniczyły swobodę działania Kremla na świecie. Władimir Putin od dłuższego czasu unika uczestnictwa w wydarzeniach na Zachodzie, wiedząc, że może spotkać się z chłodnym, wręcz wrogim przyjęciem.
Watykan, mimo swojego statusu państwa neutralnego i religijnego, w obecnej sytuacji geopolitycznej również byłby miejscem trudnym dla rosyjskiego prezydenta. Jego obecność mogłaby zostać odebrana jako próba wybielania własnego wizerunku lub nawet prowokacja.
3. Względy bezpieczeństwa
Nie można pominąć aspektów bezpieczeństwa. Udział Putina w wydarzeniu, gdzie obecne byłyby setki liderów światowych i tysiące wiernych, niósłby ze sobą ogromne ryzyko zarówno dla niego samego, jak i dla organizatorów. W dobie rosnących napięć i zagrożeń terrorystycznych taka wizyta mogłaby być postrzegana jako zbyt niebezpieczna.
Oficjalne oświadczenie Kremla
Rzecznik Kremla, Dmitrij Pieskow, ogłosił w krótkim komunikacie, że prezydent Putin “z szacunkiem odnosi się do osoby papieża Franciszka” i “składa kondolencje Kościołowi Katolickiemu oraz wszystkim wiernym”, ale z powodów logistycznych oraz z powodu napiętej sytuacji międzynarodowej “nie będzie mógł uczestniczyć osobiście w ceremonii”.
Zamiast tego na pogrzeb ma zostać wysłana delegacja niższego szczebla — prawdopodobnie ambasador Rosji przy Stolicy Apostolskiej lub wysoki przedstawiciel Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
Reakcje na decyzję Putina
1. Zachód
W krajach zachodnich decyzja Putina nie była szczególnym zaskoczeniem. Komentatorzy wskazywali, że jego obecność byłaby wręcz niepożądana, biorąc pod uwagę kontekst wojenny i stosunki z Kościołem Katolickim.
Wielu liderów wyraziło zadowolenie, że pogrzeb papieża nie stanie się areną dla politycznych rozgrywek i prób legitymizacji działań Moskwy.
2. Rosja
W Rosji państwowe media przedstawiły decyzję jako „naturalną i godną”, podkreślając, że prezydent „zawsze kieruje się dobrem państwa i bezpieczeństwem narodowym”. Jednocześnie marginalizowano znaczenie pogrzebu, koncentrując się na wewnętrznych wydarzeniach w kraju.
3. Świat katolicki
W świecie katolickim decyzja Putina została przyjęta z mieszanką ulgi i smutku. Ulgi — ponieważ nieobecność lidera zaangażowanego w wojnę umożliwiła skupienie się na modlitwie i żałobie; smutku — ponieważ brak pełnej reprezentacji wszystkich państw przypominał o głębokich podziałach we współczesnym świecie.
Znaczenie symboliczne nieobecności
Brak obecności Putina na pogrzebie papieża Franciszka ma wymiar symboliczny. Pokazuje, jak bardzo Rosja oddaliła się od idei dialogu i współpracy międzynarodowej. Stolica Apostolska od wieków była miejscem, gdzie nawet najwięksi przeciwnicy spotykali się, by rozmawiać ponad podziałami. Odrzucenie tej okazji oznacza jeszcze głębsze pogrążanie się Kremla w politycznej izolacji.
Władimir Putin, nie pojawiając się w Watykanie, wysyła sygnał, że Rosja nie zamierza w najbliższym czasie zmieniać swojego kursu. Co więcej, pokazuje, że dla rosyjskiej władzy wartości reprezentowane przez papieża Franciszka — pokój, pojednanie, troska o najsłabszych — nie są obecnie priorytetem.
Możliwe konsekwencje dla stosunków Rosja-Watykan
Decyzja ta może mieć daleko idące skutki:
Dalsze ochłodzenie relacji dyplomatycznych: Watykan może jeszcze wyraźniej opowiadać się za wsparciem Ukrainy i działań na rzecz pokoju.
Brak zaangażowania w mediacje: Stolica Apostolska tradycyjnie pełniła rolę mediatora w konfliktach — obecnie Rosja może stracić szansę na wykorzystanie tego kanału komunikacji.
Wpływ na prawosławie: Nieobecność Putina może też mieć konsekwencje w relacjach między Kościołem katolickim a Rosyjskim Kościołem Prawosławnym, który od lat ściśle współpracuje z Kremlem.