Rząd szykuje się do przeglądu emerytur. Oto lista możliwych zmian
W najbliższych miesiącach rząd planuje rozpocząć szeroko zakrojony przegląd systemu emerytalnego w Polsce. Celem tego działania ma być zidentyfikowanie słabych punktów obecnego systemu oraz wypracowanie rozwiązań, które zapewnią jego większą stabilność, sprawiedliwość oraz adekwatność świadczeń w przyszłości. W obliczu starzejącego się społeczeństwa, rosnącej liczby emerytów oraz coraz większych wydatków budżetowych na świadczenia socjalne, zmiany w systemie wydają się nieuniknione. Eksperci ostrzegają, że brak reform może doprowadzić do sytuacji, w której coraz większe obciążenie spadnie na młodsze pokolenia, a poziom życia emerytów ulegnie znacznemu pogorszeniu.
1. Wydłużenie wieku emerytalnego – temat wraca
Choć politycy unikają otwartego mówienia o podwyższeniu wieku emerytalnego, to jednak temat ten powraca w debacie publicznej. Obecnie obowiązujący wiek emerytalny to 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, co – według wielu ekonomistów – jest zbyt niskie w kontekście wydłużającej się średniej długości życia. Rządzący zapowiadają, że nie zamierzają forsować zmian „na siłę”, ale nie wykluczają wprowadzenia systemu zachęt dla osób, które zdecydują się dłużej pracować. Możliwe są również nowe rozwiązania dla osób wykonujących zawody szczególnie obciążające zdrowotnie.
2. Zmiany w waloryzacji świadczeń
Coraz częściej mówi się o potrzebie zmodyfikowania sposobu waloryzacji emerytur. Obecny system – oparty głównie na wskaźniku inflacji i wzroście wynagrodzeń – nie zawsze gwarantuje odpowiedni wzrost realnej wartości świadczeń. Wśród rozważanych opcji pojawia się np. propozycja tzw. waloryzacji progresywnej, która polegałaby na procentowo wyższej podwyżce dla osób pobierających najniższe świadczenia. Celem byłoby zmniejszenie różnic dochodowych wśród emerytów i przeciwdziałanie ubóstwu wśród seniorów.
3. Reforma systemu kapitałowego – co dalej z OFE i IKE?
Rząd analizuje również przyszłość tzw. filara kapitałowego systemu emerytalnego. Po likwidacji Otwartych Funduszy Emerytalnych i przekazaniu środków do IKE, wciąż pozostaje wiele pytań o skuteczność nowego modelu. Krytycy wskazują, że obecne rozwiązania nie gwarantują odpowiednio wysokich emerytur w przyszłości i zbyt duże ryzyko inwestycyjne przerzucono na obywateli. W związku z tym możliwe jest wprowadzenie zmian, które wzmocnią filar dobrowolnych oszczędności emerytalnych oraz zachęcą Polaków do długofalowego odkładania środków na starość.
4. Minimalna emerytura obywatelska?
W kręgach eksperckich i w niektórych partiach politycznych coraz głośniej mówi się o wprowadzeniu tzw. emerytury obywatelskiej – świadczenia przysługującego każdemu obywatelowi po osiągnięciu określonego wieku, niezależnie od przebiegu kariery zawodowej i wysokości składek. Taki model funkcjonuje już w niektórych krajach, m.in. w Kanadzie czy Holandii. Zwolennicy tej koncepcji twierdzą, że uprościłaby ona system, wyeliminowałaby wiele niesprawiedliwości oraz zapewniła godne minimum egzystencji. Przeciwnicy wskazują jednak na wysokie koszty budżetowe i ryzyko zniechęcenia do aktywności zawodowej.
5. Wsparcie dla kobiet i osób z przerwami w pracy zawodowej
W przeglądzie mają zostać uwzględnione także kwestie związane z nierównościami w wysokości świadczeń między kobietami a mężczyznami. Kobiety, które często przerywają karierę zawodową na rzecz wychowywania dzieci lub opieki nad osobami starszymi, otrzymują z reguły niższe emerytury. Rząd rozważa wprowadzenie dodatkowych mechanizmów kompensacyjnych, które uwzględniałyby nieodpłatną pracę opiekuńczą jako formę aktywności społecznie użytecznej, wpływającą na wysokość przyszłych świadczeń.
6. Zmiany w KRUS i systemach branżowych
Pod lupę trafi również system emerytalny dla rolników (KRUS) oraz emerytury służb mundurowych i sędziowskich. Eksperci od lat wskazują na duże różnice w wysokości składek i świadczeń w tych systemach względem ZUS. Niektóre propozycje zakładają stopniowe zbliżanie zasad obowiązujących w KRUS do tych panujących w systemie powszechnym, choć każda taka zmiana wywołuje silny sprzeciw polityczny, zwłaszcza na terenach wiejskich.
7. Większy nacisk na edukację emerytalną
Władze chcą również położyć większy nacisk na edukację finansową i emerytalną obywateli. Niski poziom wiedzy na temat zasad działania systemu, możliwości oszczędzania czy wpływu decyzji zawodowych na przyszłe świadczenia sprawia, że wiele osób nie planuje swojej przyszłości finansowej. Planowane są kampanie informacyjne oraz wprowadzenie elementów edukacji emerytalnej do programów szkolnych i kursów dla dorosłych.
8. Nowoczesne technologie i cyfryzacja ZUS
Równolegle planowane są inwestycje w modernizację i cyfryzację Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Usprawnienie procesów administracyjnych, automatyzacja obsługi wniosków oraz udostępnienie nowych funkcjonalności online mają zwiększyć dostępność i transparentność systemu dla obywateli. Jednym z priorytetów ma być także rozwój „konta emerytalnego” – przejrzystej platformy, na której każdy obywatel mógłby śledzić na bieżąco prognozy swojej przyszłej emerytury.