W ostatnich dniach polskie media obiegła wiadomość, która wywołała niemałe poruszenie wśród konsumentów, przedsiębiorców oraz ekspertów rynku spożywczego. Rząd zapowiedział zmiany w podatku cukrowym, który obowiązuje w Polsce od 2021 roku. Nowelizacja przepisów ma wejść w życie już w najbliższych miesiącach, a jej konsekwencje mogą być bardzo odczuwalne dla przeciętnego Polaka. Choć intencją ustawodawcy jest dalsze promowanie zdrowego stylu życia i ograniczenie spożycia cukru, wielu specjalistów alarmuje: nowe regulacje to przede wszystkim cios w kieszenie obywateli.
Historia podatku cukrowego w Polsce
Podatek cukrowy został wprowadzony 1 stycznia 2021 roku jako element walki z rosnącą epidemią otyłości i chorób cywilizacyjnych w Polsce. Ustawa wprowadziła dodatkowe opłaty nałożone na napoje zawierające dodatek cukru oraz substancji słodzących. Opłata ta składała się z części stałej (50 groszy za litr napoju z dodatkiem cukru) oraz zmiennej (5 groszy za każdy gram cukru przekraczający 5 gramów na 100 ml napoju). Część dodatkowa wynosiła również 10 groszy za napoje z dodatkiem substancji słodzących innych niż cukier.
Celem wprowadzenia podatku była zmiana nawyków żywieniowych Polaków, zmniejszenie konsumpcji słodkich napojów oraz ograniczenie liczby zachorowań na cukrzycę typu II, nadwagę czy inne choroby związane z niezdrową dietą.
Przez pierwsze dwa lata funkcjonowania podatku obserwowano pewne pozytywne trendy, takie jak spadek sprzedaży napojów wysokocukrowych i wzrost zainteresowania zdrowszymi alternatywami. Jednak równocześnie konsumenci zauważyli znaczny wzrost cen nie tylko słodzonych napojów, ale także szerokiego asortymentu produktów spożywczych.
Nowe zmiany – co się zmieni?
Według wstępnych założeń Ministerstwa Zdrowia oraz Ministerstwa Finansów, zmiany w podatku cukrowym mają polegać na:
Podniesieniu stawek opłaty cukrowej – zarówno części stałej, jak i zmiennej.
Rozszerzeniu katalogu produktów objętych podatkiem – nowe regulacje obejmą także niektóre produkty mleczne, energetyki o niskiej zawartości cukru oraz napoje roślinne.
Zaostrzeniu kryteriów dotyczących zawartości cukru – zmniejszenie progów zawartości cukru, powyżej których naliczana jest opłata.
Wprowadzeniu dodatkowych sankcji za nieprawidłowe deklaracje producentów – wyższe kary za próby unikania podatku.
Według projektodawców, zmiany są konieczne, aby wzmocnić skuteczność ustawy i dostosować przepisy do aktualnych wyzwań zdrowotnych. Jednak dla przeciętnego konsumenta oznacza to przede wszystkim jeszcze wyższe ceny.
Skutki dla konsumentów
Eksperci ekonomiczni i konsumenci jednogłośnie ostrzegają: zmiana podatku cukrowego będzie miała bezpośredni wpływ na codzienne wydatki Polaków.
Wzrost cen napojów gazowanych, soków, napojów energetycznych czy nawet niektórych produktów mlecznych może znacznie nadwyrężyć domowe budżety, zwłaszcza w kontekście utrzymującej się inflacji i wysokich kosztów życia. Szacuje się, że ceny popularnych napojów mogą wzrosnąć średnio o kolejne 10–20%, co w dłuższej perspektywie może przełożyć się na setki złotych rocznie wydawanych dodatkowo przez przeciętne gospodarstwo domowe.
Co więcej, niektórzy analitycy zauważają, że podwyższenie podatku cukrowego najbardziej dotknie osoby o niższych dochodach, dla których produkty objęte opłatą często stanowią tańszą alternatywę w codziennej diecie.
Reakcje społeczne i polityczne
Decyzja o zmianach w podatku cukrowym spotkała się z szeroką falą krytyki. Organizacje konsumenckie, związki przedsiębiorców oraz partie opozycyjne wskazują, że zmiany są nieprzemyślane i mogą przynieść więcej szkody niż pożytku.
Partie opozycyjne zarzucają rządowi, że nowelizacja ma głównie na celu zwiększenie wpływów budżetowych, a nie realną walkę o zdrowie publiczne. Według niektórych wyliczeń, wpływy z tytułu podatku cukrowego w 2024 roku wyniosły około 1,7 miliarda złotych, co stanowi istotne źródło finansowania dla budżetu państwa.
Z kolei organizacje przedsiębiorców alarmują, że nowe obciążenia fiskalne mogą zmusić małych producentów do ograniczenia produkcji lub nawet zakończenia działalności. Szczególnie mocno zmiany odczują polscy producenci napojów, którzy już teraz borykają się z rosnącymi kosztami surowców, energii i transportu.
Czy podatek cukrowy działa?
Pytanie o skuteczność podatku cukrowego pozostaje otwarte. Badania przeprowadzone w innych krajach, które wprowadziły podobne rozwiązania (m.in. Meksyk, Wielka Brytania czy Francja), pokazują, że początkowo podatek prowadził do spadku konsumpcji słodzonych napojów. Jednak w dłuższej perspektywie konsumenci często dostosowywali się do wyższych cen, a wpływ na ogólny stan zdrowia populacji był trudny do jednoznacznego zmierzenia.
W Polsce, według danych Narodowego Funduszu Zdrowia, w latach 2021–2023 sprzedaż napojów gazowanych spadła o około 17%, natomiast sprzedaż wód mineralnych wzrosła o blisko 22%. Jednak liczba nowych przypadków cukrzycy typu II nie uległa znaczącej zmianie, co sugeruje, że sama zmiana cen produktów nie wystarcza, aby odwrócić negatywne trendy zdrowotne.
Alternatywy dla podatku cukrowego
W obliczu rosnącej krytyki, coraz więcej ekspertów sugeruje, że zamiast kolejnych podwyżek podatku, rząd powinien skupić się na innych działaniach promujących zdrowy styl życia, takich jak:
Programy edukacyjne w szkołach i miejscach pracy na temat zdrowego żywienia.
Dofinansowanie zdrowych produktów, np. warzyw i owoców.
Wsparcie dla producentów reformulujących swoje produkty, aby oferowały mniej cukru przy zachowaniu walorów smakowych.
Popularyzacja aktywności fizycznej poprzez rozwój infrastruktury sportowej dostępnej dla wszystkich grup społecznych.
Takie działania mogłyby przynieść trwalsze efekty zdrowotne bez nadmiernego obciążania finansowego konsumentów.
Podatek cukrowy a sytuacja gospodarcza
Warto również pamiętać, że zmiana podatku cukrowego następuje w trudnym dla gospodarki okresie. Inflacja w Polsce, choć w 2025 roku nieco spowolniła, nadal utrzymuje się na wysokim poziomie, a wzrost cen żywności jest jednym z głównych motorów tego zjawiska.
Podnoszenie podatków pośrednich, takich jak podatek cukrowy, zwiększa presję inflacyjną i może negatywnie wpłynąć na siłę nabywczą obywateli. W efekcie konsumenci mogą ograniczać zakupy nie tylko napojów, ale także innych produktów, co odbije się na kondycji polskiego handlu detalicznego i przemysłu spożywczego.
Co dalej?
Na razie projekt ustawy o zmianie podatku cukrowego jest w fazie konsultacji społecznych. Organizacje branżowe oraz związki zawodowe apelują do rządu o ponowne przemyślenie założeń nowelizacji i uwzględnienie głosu przedsiębiorców oraz konsumentów.
W nadchodzących tygodniach odbędą się również debaty sejmowe, podczas których posłowie będą zgłaszać poprawki do projektu. Wiele wskazuje na to, że temat podatku cukrowego stanie się jednym z ważniejszych punktów spornych na polskiej scenie politycznej w 2025 roku.
Podsumowanie
Zmiany w podatku cukrowym bez wątpienia będą miały daleko idące konsekwencje dla polskich konsumentów i gospodarki. Choć intencje ustawodawcy – promocja zdrowia publicznego – są szczytne, sposób wprowadzania nowych regulacji i ich potencjalne skutki budzą uzasadnione obawy.
Czy nowelizacja rzeczywiście przyczyni się do poprawy zdrowia Polaków, czy też okaże się jedynie kolejnym ciężarem fiskalnym w trudnych czasach? Odpowiedź poznamy w ciągu najbliższych miesięcy, gdy nowe przepisy wejdą w życie i zaczną oddziaływać na rynek.
Jedno jest pewne: przeciętny Polak będzie musiał przygotować się na głębsze sięgnięcie do kieszeni.